اصول مطالعه
آمادگی برای مطالعه

مقدمات و شرایط اولیه لازم برای آغاز مطالعه چیست؟

مكان مطالعه

محیط و مكان مطالعه علاوه بر داشتن شرایطی چون سكوت و آرامش باید تا حد امكان ثابت و بدون تنوع باشد. بنابراین فضای عمومی مثل پارك برای یك مطالعه جدی مكان مناسبی محسوب نمی شود. همچنین با دوستان درس خواندن اگر برای رفع اشكال باشدخوب است اما در هر حال باید زمان هایی برای مطالعه فردی –به صورت تنها-در نظر گرفته شود.

آغاز هشیارانه

منظور این است كه حواس خود را كاملا جمع كنید و بدانید كه دارید چكار می كنید. برای این كار می توانید ابتدا وضو بگیرید، نیت كنید، یكی دو دقیقه چشمان خود را كاملا ببندید و افكارتان را روی كاری كه می خواهید انجام دهید متمركز كنید. یك تذكر آمرانه به خودتان بدهید-مثلا با صدای بلند به خود دستور دهید كه من در این لحظه با آمادگی كامل می خواهم مطالعه این قسمت از كتاب را شروع كنم.

زمان مطالعه

 بهترین زمان برای مطالعه وقتی است كه شما بیشترین انرژی را برای كار كردن دارید. یعنی بعد از یك استراحت كامل.بنابراین هیچ وقت در هنگام خستگی شدید نباید مطالعه كنید. نكته ی دیگر كه باید به آن توجه كنید این است كه همیشه اینگونه زمان را تنظیم كنید كه 50 الی 70 دقیقه مطالعه داشته باشید و 10 دقیقه استراحت را بین این زمان منظور كنید. این كار باعث بهره وری بیشتر شما در مطالعه می شود.

راه های اصولی برای مطالعه

باید در نظر داشت كه مطالب خواندنی را می توان به دو گروه تقسیم كرد. مطالب حفظ كردنی و مطالب فهمیدنی. مطالب حفظ كردنی مثل جدول ضرب، شعر، قرآن و ... است كه باید این مطالب را حفظ كرد. 

راهبردهای شناختی برای مطالب فهمیدنی

منظور از راهبردهای شناختی اقدام هایی هستند كه ما به كمك آن ها اطلاعات تازه را برای پیوند دادن و تركیب كردن با اطلاعات قبلا آموخته شده­ی خود و ذخیره سازی آن ها آماده می كنیم. ما این راهبردها را در سه دسته كلی تكرار و مرور، بسط یا گسترش و سازمان دهی توضیح می دهیم.
تكرار یا مرور

شما با تشخیص دادن اطلاعات مهم از غیر مهم و خط كشیدن در زیر آن ها، یا حاشیه نویسی، یا كپی كردن آن ها در یك دفترچه ی دیگر می توانید مطالب را برای مرور كردن در دور دوم مطالعه آماده كنید.
بسط یا گسترش

منظور از این اصطلاح افزودن معنی به اطلاعات تازه برای ربط دادن آن ها به اطلاعات قبلا آموخته شده است.

انواع راهبردهای گسترش

1-     یادداشت سازی

یعنی نوشتن نكات مهم و كلیدی متن به زبان خود و به شكل خلاصه كه همراه با توضیح و تفسیر خود یادگیرنده باشد.

2-     خلاصه كردن

یعنی اینكه پس از خواندن هر پاراگراف آن را در یك سطر خلاصه كنیم.

3-     علامت گذاری و حاشیه نویسی

یافتن اندیشه كلی و اصلی نویسنده همراه با علامت گذاری مثال ها و جزئیات مهم یك راه خوب برای گسترش معنایی است.

4-     قیاس گری

تشبیه كردن یك چیز آشنا (به عنوان مثال تلمبه و كامپیوتر) به چیزی كه قرار است آموخته شود (قلب  و مغز انسان) قیاس­گری گویند. 
سازمان دهی

اگر به مطالب نوعی چارچوب یا ساختار سازمانی بدهیم گوئیم از راهبرد سازمان دهی استفاده كرده ایم. در واقع ما در این راهبرد از نمادها و اشكال برای ربط دادن اطلاعات خوانده شده­ی یك متن استفاده می­كنیم تا اطلاعات بهتر در ذهن جای بگیرند.

راهبردهای شناختی برای مطالب حفظ كردنی 

تكرار یا مرور

1. بخش به بخش حفظ كردن

در این روش مقدار زیادی اطلاعات مانند جدول ضرب به چند بخش تقسیم و این بخش ها به نوبت از راه تكرار آموخته می­شوند.

1. تمرین پراكنده یا مطالعه ی با فاصله

در این روش یادگیرنده به جای اینكه سعی كند تا یكباره و در یك نوبت مقدار زیادی اطلاعات را حفظ كند، وقتش را تقسیم می­كند و در چند نوبت آن اطلاعات را حفظ می كند.

علاوه بر روش های فوق روش های دیگری نیز وجود دارد از جمله: چند بار از روخواندن، چند بار رونویسی كردن، تكرار اصطلاحات مهم و كلیدی با صدای بلند، بازگویی مطالب برای چندین بار پشت سر هم، و استفاده از تدابیر یادیار، مانند آهنگ، قافیه و تصویر.

بسط یا گسترش

• انواع راهبردهای گسترش

1-     استفاده از واسطه ها

از این طریق می توان بین مطالب و مواد غیر مرتبط روابط معنی­دار برقرار كرد. مثلا برای حفظ  عبارت "شانه-لیوان" می توان در ذهن خود این عبارت را ساخت " شانه در لیوان است".

2-     تصویرسازی ذهنی

فرض كنید می خواهید این موضوع را در ذهن بسپارید كه "جیوه جزء فلزات است" برای این كار می توانید تصویر كارگاهی را در ذهن خود مجسم كنید كه در قفسه مربوط به فلزات آن انواع فلزات است و جیوه نیز در بین این فلزات قرار دارد.

3-كلمه كلید

در این روش با استفاده از یك كلمه آشنا دو كلمه به هم ربط داده و به طور معنی دار به حافظه سپرده می شوند. مثلا برای آموختن كلمه انگلیسی bill   كه به معنی قبض آب،برق، تلفن و غیره است ابتدا یك كلمه در زبان فارسی پیدا می كنیم، به نحوی كه وقتی كلمه      bill   را می بینیم آن كلمه در ذهنمان زنده شود. مثلا این كلمه فارسی می تواند بیل كشاورزی باشد. سپس یك بیل را كه قبض آب یا برق در آن قرار دارد مجسم می كنیم و می گوییم معنی آن كلمه­بیگانه­قبض­است. 

4-سرواژه

منظور روشی است كه از طریق آن بین ماده های اطلاعاتی نوعی ارتباط ایجاد می شود و یادگیری و یادآوری آن ماده ها سهل تر می گردد. سرواژه به واژه­ای گفته می شود كه از تركیب حروف اول تعدادی واژه دیگر به وجود می آید مانند "نهاجا" كه از حروف اول نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران درست شده است. 

راهبردهای فراشناختی

تدبیرهایی هستند برای نظارت بر راهبردهای شناختی و كنترل و هدایت آن ها.

انواع راهبردهای فراشناختی

1-     برنامه ریزی

قبل از اینكه مطلبی را بخوانید باید هدف خود را از خواندن این مطلب مشخص كنید یعنی معین كنید كه این مطلب را برای امتحان می خوانید یا برای سرگرمی، و یا اهداف دیگر همچنین زمان و سرعت لازم برای مطالعه را باید مشخص كنید. برای این منظور باید چند صفحه از مطالب ابتدایی، میانی و انتهایی متن را مشخص كرده و چند جمله از ابتدای پاراگراف ها را بخوانید تا میزان دشواری مطلب را حدس بزنید. در مرحله بعد باید از بین راهبردهای یادگیری معرفی شده بهترین راهبرد را برای این متن برگزینید.

2-     نظارت و ارزشیابی

این راهبرد شامل نظارت بر توجه در هنگام خواندن یك متن، از خود سؤال پرسیدن به هنگام مطالعه، پیش بینی نمونه سوال هایی كه در امتحان یك درس ممكن است بیایند و بررسی زمان و سرعت مطالعه است.

3-     نظم دهی

اگر شما بعد از نظارت و ارزشیابی حس كردید كه با استفاده از راهبرد كنونی پیشرفت چندانی نكرده اید یا سرعت مطالعه­تان زیاد یا كم است باید روش های ناموفق یادگیری خود را عوض كنید به این كار نظم­دهی گویند.